De Wellington Mk.X HF544 geïdentificeerd of niet? Dat was de eerste werktitel van dit schrijven zoals ik het gisteren had ingepland. Maar langzamerhand kwam - behalve de mogelijke resten van de HF544- nog meer boven water drijven.

De Wellington Mk.X HF544 geïdentificeerd of niet? Dat was de eerste werktitel van dit schrijven zoals ik het gisteren had ingepland. Maar langzamerhand kwam - behalve de mogelijke resten van de HF544- nog meer boven water drijven.
Gisteren (maandag 12 mei 2014) liep ik rond op de kijkdag van de Gemeente Dronten n.a.v. de vondst van een vliegtuig in het Ketelmeer. Het resultaat van 2 weken bovenhalen, sorteren en schoonmaken van de restanten van een vliegtuig werden hier gepresenteerd. Daarvan heb ik een filmpje gemaakt waarbij de bergingsofficier Majoor Kappert een heldere en boeiende toelichting geeft op datgene wat is gevonden.

Vandaag heb ik geprobeerd de feiten op een rij te zetten, nog eens bronnen te raadplegen en/of te consulteren en dit verhaal te schrijven.

Verrassend onderzoek

Ik heb een boeiend gesprek gehad met Nico Kwakman kenner van en voormalig duiker naar vliegtuigen die in het IJsselmeer terecht gekomen zijn. Aan de hand van dit gesprek, uitgebreide documentatie van hem en de samenwerking met andere "vrijwillige onderzoekers van vliegtuigen uit WWII " zoals Teunis Schuurman (bekend als PATS) kom ik tot een verrassende conclusie.

Hoe het begon

Op de bodem van het IJsselmeer liggen vele vliegtuigen die niet geborgen zijn en daar een zeemansgraf hebben gekregen. Een aantal daarvan zijn diep in de modder weggezakt, sommigen wrakken zijn nog (deels) onder water "zichtbaar" voor duikers. Op veel plekken liggen echter slechts resten van eerdere bergingen door de Duitsers (1940-1945) en na de oorlog tot 1968. Het Ketelmeer-vliegtuig werd "ontdekt" in 2011 tijdens het baggeren van de vaargeul in het Ketelmeer. Een getuige: "Op een gegeven moment liep een van de slipzuigers vast aan een object onder water. Met een grote grijparm op een sleepboot werd een stuk vliegtuigvleugel boven water getild en diverse stukken van een of meerdere parachutes gevonden". Foto's van wat er onder andere in 2011 is gevonden kunnen hierbekeken worden. Er werden alleen kleine stukkken gevonden, niet een geheel vliegtuig. Het artikel gaat verder onder de foto's.

In september 2013 heeft de Gemeente Dronten n.a.v. deze vondst (angstvallig geheim gehouden vanwege souvenirjagers met alle gevaren van dien) het besluit genomen tot berging over te gaan (vindplaats ligt binnen deze gemeente). Daarvoor was een aanzienlijk budget nodig (€ 430.000,-) die - gedeeld -  door de Rijksoverheid (€ 300.000,-) en de Gemeente Dronten (€130.000,-) opgebracht moest worden. Motieven voor dit bedrag om de gemeenteraad te overtuigen waren: vliegtuig was op heenweg, dus bommen, en mogelijke resten van 4 bemanningsleden. 1 man was op Urk aangespoeld en al begraven in July 1943.  Deze bewering leidt naar slechts 1 kandidaat hiervoor: de Wellington Mk. X, serienummer HF544, rompcode HD-Q. Een suggestie die uitdrukkelijk werd en wordt tegengesproken door de bergingsofficier. In de bekende crashlijsten staat dit vliegtuig als zijnde neergestort bij Urk in IJsselmeer.  

HF544 al eerder geborgen? 

HF544-nov-1966    HF544-nov-1966 zoom

Foto's: Kaarten uit 1966

1. Al wat langer heb ik de kaart (hierboven) van het IJsselmeer met daarop allerlei vondsten van vliegtuigen. Vondsten vastgelegd door Rijkswaterstaat. De vindlocatie blijkt hetzelfde te zijn als wat er op de kaart is uit 1966 door Rijkswaterstaat is aangetekend: Op de huidige locatie heeft met helmduikers en drijvende bokken al een berging plaatsgevonden.... zou je kunnen concluderen! Het kruisje is volgens Nico Kwakman door Rijkswaterstaat in oorlogstijd/de Duitsers op de kaart geplaatst. Nico: "De Wasserschützpolizei en hun konvooien voeren dagelijks de route Kampen - Amsterdam, Kampen - Enkhuizen en Kampen - Lemmer v.v. en kwamen de vroege ochtend van de 26ste al langs in de naastgelegen vaargeul. De Duitsers hebben toen waarschijnlijk de 1e berging uitgevoerd. Dat was zeer gebruikelijk. Kwakman heeft verschillende Duitse fotoseries van zulke bergingen. Het nummer 109 is direct of later aan het kruisje toegevoegd, of tijdens de 2de berging (Nederlandse) tussen 1957 - 1966".

Volgens de lezing van bergingsofficier Majoor Kappert tijdens deze kijkdag zijn er geen motoren aangetroffen die een definitieve identificatie kunnen bewerkstelligen. De ligging op de kaart klopt dus exact met de huidige bergingslocatie. En er zijn nu in het geheel geen resten van lichamen aangetroffen. Ook geen bommen, alleen wat kleine staafbrandbommen en wat geweermunitie (.303). Het kruisje op de kaart van de 2 eerdere bergingen komt exact overeen met de huidige bergingslocatie. Dit is waarschijnlijk de reden waarom nu alleen kleine restanten van een Wellington X worden aangetroffen.

2. Onder deze kleine restanten is een munitiehouder aangetroffen uit 1943 (zie dit fragment op YouTube met enige discussie tussen Majoor Kappert en Nico Kwakman op 2:57 link). Daarmee wordt een lijst van mogelijke ongeïdentificeerde vliegtuigen erg kort. Immers het kan geen vliegtuig van voor die tijd zijn, maar ook geen vliegtuig van na 5 Juli 1943 aangezien een van de bemanningsleden van de HF544 aanspoelde. De HF544 is de enige Wellington die in de periode Mei-Juni-1e week Juli (volgens het Verliesregister) hier in deze omgeving is neergestort.

3. Mogelijke bewijzen dat het om de HF544 zou kunnen gaan zijn tot nu toe niet gevonden. Ergo, de lijst van potentiële Wellingtons die in deze periode hebben gevlogen op doelen in Duitsland is uitgebreid met 3 Wellingtons. Het verliesregister van Defensie die het overzicht van vliegtuigen waar "iets" mee gebeurd is, vermeld niet de vliegtuigen die zijn verdwenen zonder een spoor achter te laten. In de United Kingdom staan deze vliegtuigen te boek als Lost Without Trace (LWT), maar hebben wel missies gevlogen die langs het Ketelmeer (kunnen) leiden.

Dat laat dus onverlet dat deze vliegtuigen wel degelijk neergestort kunnen zijn in deze regio. Daarvoor zijn er ook aanwijzingen te vinden in de rapporten van de Duitse jachtvliegers die een toestel hebben neergehaald, maar waarbij het bewijs (aangespoelde lijken, wrakstukken of observaties door derden) niet geleverd kon worden. Zeker 2 van deze Wellingtons worden genoemd volgens Nico Kwakman in dergelijke niet gehonoreerde claims van Duitse jachtvliegers in deze periode.

4. Helmut Lent, de Duitse vlieger die wordt aangemerkt de HF544 te hebben neergeschoten bericht dat hij een Wellington op 12 kilometer (Abschußlokatie "12 Km Oestlich Urk) ten oosten van Urk heeft neergeschoten. De datum is bekend en de claim is erkend. Zie deze foto met afstandsbepaling (overigens dit is het 12 km zuid-oosten en niet oost). Dit bericht geeft wel meer aanleiding te veronderstellen dat het hier gaat om de HF544, vanwege de combinatie type vliegtuig, locatie en datum. Maar zekerheid is er niet.

12 km HF544

5. Een ander detail wat nog meer licht op de zaak zou kunnen werpen is de berging van het stoffelijk overschot van een van de vliegers van de HF544: William Eric Riley. In leven de Flight Officer en Navigator.

Op 5 Juli 1943 spoelde hij aan op Urk (de HF544 crashte op 26 Juni 1943). Diezelfde week crashte nog 2 andere vliegtuigen met als resultaat 11 slachtoffers waarvan 8 man op Urk werden aangetroffen (3 wel en 5 niet-geïdentificeerd).

Riley werd met 5 onbekende sergeants van de RAF op 7 Juli 1943 ter aarde besteld op de Nieuwe Ooster in Amsterdam. Deze samenloop billijkt de gedachte dat de resten van de bemanning van de HF544, wel eens samen met Riley zijn geborgen en dat de laatste rustplaats van hen te vinden is op de begraafplaats in Amsterdam. Riley kreeg graf 66, bovenste grafkist (1 diep). Onder hem in 3 en 4 diep liggen 2 onbekende Engelse sergeanten. Links naast hem in graf 65 ligt ook een unknown RAF sergeant. Rechts van hem in graf 68 nog 2 unknown RAF sergeanten. Allemaal dezelfde dag op 07-07-1943 begraven. Zie onderstaande foto. Deze graven liggen op grafveld 69. Graven hebben nu code 'Rij B, collective grave 13 tot 16.

kappert small
Register begraafplaats

Conclusie

De mogelijkheid dat het hier betreft om de HF544 is nog steeds groot, mede vanwege de getuigenis van Helmut Lent. Maar de kans dat het een andere Wellington is van de lijst LWT is minstens net zo opportuun. Er ligt een vliegtuig in het Ketelmeer die tot nu toe niet geïdentificeerd kan worden zonder de serienummers van de motoren of andere overblijfselen die naar een definitieve identiteit kunnen leiden. Een mogelijke weg is nog de identificatie van de stempels op diverse onderdelen. Stempels die de herkomst van de fabriek kunnen ontrafelen en waarmee de lijst van vermiste Wellingtons in deze regio nog verder ingekort kan worden tot 1. De HF544.

Niet uit te sluiten is dat de bemanning van de HF544 met Riley is begraven in Amsterdam, zie bijgaande afbeelding. DNA-onderzoek op resten van Engelse (Common Wealth) WW2 graven wordt vanwege de grafrust niet toegestaan. Verder is onderzoek in de procesverbalen belangrijk, die vaak meer vertellen over de omstandigheden en locaties waar de lijken zijn gevonden en de staat van de lichamen, cq. kleding. De reden voor huidige berging (mogelijke bemanning), was waarschijnlijk niet naar voren gebracht als de verantwoordelijken voor deze berging deze begraafgegevens rondom Riley hadden bestudeerd.

De berging à raison van € 430.000,- had wellicht ook achterwege gelaten kunnen worden als er van te voren wat meer dossier onderzoek was gedaan. Immers uit de berichtgeving blijkt tot nu toe dat men met de vondst van 2011 èn de geheimhouding rondom de locatie, serieus heeft verondersteld dat er een nieuw vliegtuig was gevonden. De kaart van Rijkswaterstaat bewijst het tegendeel: locaties kloppen 1 op 1. Alleen toenmalige rapporten van Rijkswaterstaat kunnen uitsluitsel geven wat er toen werkelijk is gebeurd en of deze (derde?) berging met zo weinig aanknopingspunten wel terecht is geweest, terwijl er geïdentificeerde vliegtuigen in het IJsselmeer liggen (met bemanning) die al veel langer op de bergingslijst staan. Vroeger werden vliegtuigen die bij de drooglegging zichtbaar werden of geborgen moesten worden door schrootopkopers opgekocht en verwerkt. Daarmee gingen veel bewijzen ten aanzien van de herkomst verloren.  

Dan blijft het argument van de brandbommen over. Ik kan niet overzien of dit een gecalculeerd risico is. Deskundigen zullen moeten aangeven dat deze berging met de bijkomende kosten - alleen om deze reden - verantwoord is geweest.

Met dank aan Nico Kwakman, Teunis Schuurman (PATS).

Tekst aangepast: 15 mei 2014 09:24

Maart 2018:  Bij onderzoek in het gemeente archief, met name het foto archief vind ik onderstaande foto, beschreven op een archief kaart met de volgende tekst: Wrak van een Amerikaanse bommenwerper, neergestort in de oorlog 1940-1945 bij de Karnperhoek ten
 westen van Ketelhaven. Opname daterend gemaakt 5 juli 1957. 

gemeentefoto 171 kopie

Uiteraard nieuwsgierig geworden naar de context van deze foto. Immers de beschreven locatie is precies de beoogde locatie van de HF544. Maar ook nog een andere locatie, aangetekend op de kaart van Rijkswaterstaat. Ik schrijf naar Arie Kappert, toenmalig berging officier met het verzoek om deze foto te duiden. Email verkeer Fred Vogels - Arie Kappert

Fred Vogels aan Arie Kappert: Bij het uitpluizen van het foto archief van de Gemeente Dronten kwam ik bijgaande foto tegen. Zoals op de archiefkaart is vastgelegd zou het hier gaan om een foto uit 1957. Op de foto is een motor zichtbaar waarvan verondersteld wordt dat het hier om een Amerikaanse bommenwerper zou gaan. De locatie is dichtbij de locatie van de Wellington die je hebt geborgen. Kamperhoek is daar niet ver vandaan. Op bijgaande kaart zijn echter twee vindplaatsen ingetekend door Rijkswaterstaat. 1950- 1957 zijn de periode dat Oostelijk Flevoland is drooggelegd.
Mijn vraag aan jou is of je deze motor herkent als een motor uit een Amerikaans toestel? Of wellicht de vliegtuigonderdelen op de achtergrond.
Is het voor jou na te gaan waar de nummers 109 (vermoedelijk jouw Wellington) en 89 op de kaart van Rijkswaterstaat (november 1966) voor staan?

Arie Kappert aan Fred Vogels: "De motor op de foto zijn de restanten van een Bristol Hercules motor, deze is Engels en zat niet in Amerikaanse toestellen. Verder op de foto zie ik nog een motor liggen en restanten van het vliegtuig, ik denk dat dit een complete crashlocatie is.
Meerdere typen van de Bristol Hercules zaten in meerdere typen van de Vickers Wellington. In de HF544 zaten ook twee Bristol Hercules motoren, dit konden de type VI of de type XVI zijn.
De nummers op de kaart zijn de vindplaatsen van vliegtuigonderdelen na de WO2. De informatie die ik heb over deze nummers is: 89 - onbekend vliegtuigwrak door de Marine in 1947 geborgen / 109 - Amerikaans vliegtuigwrak, op deze crashplaats is door de Marine in 1947 een plaat gevonden met opschrift.
Deze informatie komt van RWS en is zoals de bijschrift op de foto in het archief (Amerikaans?) niet altijd correct. Wat wel zeker is dat op deze locaties wel iets gevonden is."

Fred Vogels aan Arie Kappert: De kaart van RWS lijkt wat meer verwarring te stichten dan een oplossing t.a.v. de mogelijke vindplaats van de HF544 of een andere Wellington van de lijst LWT: plaats 109 is geografisch dezelfde plaats waar jij de resten van een Wellington heb geborgen. De verwarring of het hier gaat om een Amerikaans toestel lijkt me in de tijdsgeest wel verklaarbaar. Er waren toen nog geen Gerrit Zwanenburg of mensen zoals jij aan het werk, maar werden resten over het algemeen via schrootverwerkers aan de geschiedenis onttrokken. 

Het zou wel kunnen bevestigen dat jouw Wellington al geborgen is. In 1947 zoals je deze locatie van RWS beschrijft. Met dat verschil dat het geen Amerikaans toestel is. Nieuwsgierig ben ik wel wat er op de plaat heeft gestaan dat door de Marine is gevonden. Geeft het archief daar nog uitsluitsel over?

Plaats 89, onbekend zeg je, maar er is wel iets geborgen. In 1947. Plaats 89 valt daarom af omdat op de foto een vliegtuig zichtbaar is die niet is geborgen. Een complete. crashlocatie. M.a.w. plaats 89 is in ieder geval niet het vliegtuig van de foto, want de foto is immers in 1957 genomen. Dat gegeven van het gemeentearchief vertrouw ik wel.

Rest er nog de mogelijkheid dat het toestel van deze foto op geen van beide voorgaande plekken is genomen. Evenals het feit dat er geen onomstotelijk bewijs is dat de Wellington de HF544 zou zijn. Hoewel mijn conclusies wel in die richting wijzen. Maar zeker is het niet.

Er zijn meer details op de foto die mij triggeren. Namelijk dat de motor “boven water” is gekomen. M.a.w. binnendijks. Jouw Wellington lag in de monding van de IJSSEL. Plaats 89 is op het randje van de dijk, volgens de kaart van RWS. Dus de mogelijkheid lijkt opportuun dat het een vliegtuig is met een Bristol Hercules motor die mogelijk op de LWT (lost without trace) lijst staat. Een van de Wellingtons die nooit teruggevonden zijn.

-

Naschrift: Hoe het ook zij. Deze foto brengt de oplossing van de HF544 en zijn bemanning niet dichterbij. Mijn voorgaande analyse lijkt wel bevestigd te worden. Het lijkt erop dat de voorstudie om tot berging over te gaan niet voldoende of adequaat is uitgevoerd.

Wat gezegd moet worden: In tegenstelling tot andere gemeenten heeft Dronten bij monde van Aat de Jonge wel degelijk de nek uitgestoken om de slachtoffers van de crash te bergen. Er zijn andere gemeenten die daar een voorbeeld aan kunnen nemen.

Deze versie tekst: 5 maart 2018

Comments (0)

There are no comments posted here yet

Leave your comments

  1. Posting comment as a guest.
Attachments (0 / 3)
Share Your Location
Type the text presented in the image below